Adrenal bezin yetmezliği adrenal bezin  kendi hastalığı nedeniyle olabildiği gibi hipofizden ACTH hormonunun az salgılanması nedeniyle de gelişebilir.

Adrenal bezin harabiyetinde kanda kortizol düşerken ACTH hormonu yükselir. Adrenal bezin % 90’nı harap olunca yertmezlik gelişmektedir.

Adrenal bezin yetmezliği  adrenal bezdeki hasardan  dolayı oluşmuşsa buna ‘’Addison hastalığı’’ da denir. 1855 yılında Thomas Addison isimli bilim adamı tarafından keşfedildiği için onun adına hürmeten Addison hastalığı denmiştir.  Görülme sıklığı 40’lı yaşlarda  artar ve  kadınlarda erkeklerden daha fazla görülür.

Adrenal yetmezliğin en sık nedeni otoimmün denilen bağışıklık sistemi bozukluğu sonucu adrenal bezlerin harap olmasıdır. Bu durum hastaların % 80-90’nını oluşturur.

Bunun dışında tüberküloz (verem), mantar ve başka enfeksiyonlar nedeniyle de adrenal bez hasarı ve yetmezliği gelişir.

Kortizon Kullanımına Bağlı Adrenal Yetmezlik:

Günde 30 mg hidrokortizon veya  eşdeğeri 7.5 mg prednizolon veya 0.75 mg dekzametazon  ağızdan hap olarak  3 haftadan daha fazla alınırsa adrenal  bezde baskılanma ve adrenal yetmezlik gelişir. Uzun süre  kortizon  tedavisi alanlarda ek stres halinde kortizon  ilavesi yapılmazsa da  adrenal yetmezlik  ortaya çıkar.

Adrenal yetmezliğin klinik bulguları

Adrenal bezler az kortizol salgılıyorsa adrenal yetmezlik oluşur ve bu kişilerde halsizlik, yorgunluk, kilo kaybı, aralıklı kusma, karın ağrısı, ishal veya kabızlık, genel halsizlik, kas krampları, eklem ağrıları,  oturup-kalkmakla tansiyon düşmesi (postural hipotansiyon)  olabilir.

Genel halsizlik, yorgunluk ve bitkinlik, iştahsızlık ve kilo kaybı (15 kg’a kadar) genellikle ilk bulgulardandır.  Bulantı ve kusma sık değilse bile  kriz öncesinde mutlaka gözlenir.

Hipotansiyon yani tansiyon düşüklüğü hastaların  %90’ında  vardır ve  genellikle  oturup-kalkma ile oluşan şekildedir ve baş dönmesi oluşur.

Kan şekerinde düşme görülebilir.

Tuz yeme isteği ve  hafif  ateş olabilir.

Hafıza zayıflaması, depresyon, psikoz görülebilir.

Adrenal androjenlerin eksikliği ile kadınlarda pubik ve aksiler (koltuk altı) kıl kaybı, adet kesilmesi  görülebilir.  Hipofize bağlı adrenal yetmezlikte  LH, FSH, TSH  hormonları eksikliğine bağlı belirtiler de bulunabilir.

Adrenal kriz

Rezervi azalmış ancak henüz adrenal yetmezlik  gelişmemiş vakalar veya  kortizon ilacı tedavisi alan hastalarda, infeksiyon, travma, operasyon, tuz kaybı, kusma ve ishalin neden olduğu su kaybı  gibi bir stres durumunda hastaya ilave  kortizon  verilmez ise akut adrenal kriz gelişebilir.

Tanı

Sağlıklı kişilerde sabah ölçülen serum kortizol düzeyi 5-25 µg/dl olup adrenal fonksiyonları bozuk olanlarda da normal bulunabilir. Muhtemelen sabah serum kortizol düzeyi 18 -20 µg/dl ise adrenal yetmezlik yok, 2-4 µg/dl  altında ise adrenal yetmezlik vardır, aradaki değerlerde ise ileri testler gereklidir.

Sepsis (vucutta enfeksiyonun yaygın olması) gibi  hipofiz-adrenal aksının  ileri derecede aktive olduğu durumlarda rasgele alınan kortizol 5 µg/dl altında ise  adrenal  yetmezlik  delili olarak alınabilir. Pratikte, şüpheli her vakaya bazal kortizol düzeyleri beklenmeksizin ACTH uyarı testi yapılmalıdır.

Tedavi

Tedavide amaç normal kortizol salınımını taklit etmek ve eksik olan kortizol hormonunu vermektir.   Tedavide  hidrokortizon  isimli ilaç  15-20 mg sabah, 5-10 mg  öğleden sonra  başlanır. Hidrokortizon yerine 5-7.5 mg prednizolon veya 0.5-0.75 mg dekzametazon kullanılabilir.

Pratik olarak günlük dozun 2/3’ü sabah, genellikle uyanır uyanmaz, ikinci doz günlük dozun 1/3’ü ilk dozdan 6-8 saat sonra ve genellikle öğleden sonra verilir.

Kortizon  tedavisinin en önemli yan etkisi uykusuzluk olup son doz 16.00-17.00’den önce verilirse bu önlenebilir.

Adrenal bezin kendinde hasar varsa kortizondan ayrı olarak  fludrokortizon 0.05-0.2 mg/gün dozunda kullanılabilir.   Kan sodyum, potasyum düzeyi,  ayakta ve yatarak kan basıncı ölçümleri ve plazma renin aktivitesi tayini ile bu ilacın  dozu ayarlanır.

Addison hastalarının  %10’ unda  fludrokortizon  almadan yeterli tuz alımı ve  kortizon tedavisi yeterli olur.

Kortizon alan  hastalarda ateşli hastalık, kaza gibi ciddi stres durumlarında alınan doz  artırılmalıdır.

Bu hastalar ameliyat olacaksa doktorunuzun önerdiği şekilde ameliyat öncesi ve sırası kortizon verilir.

Bazı adrenal yetmezlikli hastalara 25-50 mg/gün DHEA  ilacı  verilebilir.